Yerba Mate właściwości i historia

Ostrokrzew paragwajski to roślina, która zyskała ogromną popularność dzięki yerba mate - napojowi, który zdobył serca miłośników herbaty i napojów energetycznych na całym świecie, jako lepsza, bardziej naturalna alternatywa. W tym artykule przyjrzymy się bliżej tej niezwykłej roślinie, jej historii, uprawie oraz właściwościom. Dowiesz się również, jak przygotować napar yerba mate oraz jakie są różnorodne smaki tego napoju. Zapraszamy do lektury!

Herbata z ostrokrzewu paragwajskiego, znana również jako herbata paragwajska, to napój o właściwościach pobudzających, dzięki zawartości kofeiny, teobrominy, teofiliny, który cieszy się dużą popularnością również w Polsce, jako alternatywa dla często niezdrowych, chemicznych napojów energetycznych. Herbata paragwajska jest przygotowywana z liści ostrokrzewu paragwajskiego, które są suszone, mielone i fermentowane, aby uzyskać charakterystyczny smak i aromat yerba mate tea. Kiedy yerba jest świeża, zielona i niefermentowana, wtedy nazywa się mate green i jest delikatniejsza w smaku.

Ostrokrzew paragwajski - co to jest yerba mate?

Ostrokrzew paragwajski (Ilex paraguariensis A.St.-Hil.) to wiecznie zielone drzewo średniej wielkości, którego pojedyncze okazy mogą dorastać do kilkunastu metrów wysokości. Ilex paraguariensis ma twarde, błyszczące liście z ząbkowanymi brzegami, które pozostają zielone na roślinie przez trzy lata. Kwitnie od października do grudnia, a jego owoce to niewielkie jagody, dojrzewające od stycznia do marca. Pierwsze liście można zbierać już po trzech latach od posadzenia sadzonek. Yerba mate to wysuszone listki i patyczki ostrokrzewu paragwajskiego.

Ostrokrzew paragwajski występuje naturalnie tylko w Ameryce Południowej, między 18. a 30. równoleżnikiem, od Oceanu Atlantyckiego na wschodzie do rzeki Paraguay na zachodzie oraz w dorzeczu rzek Parana i Uruguay. Cały obszar występowania tej rośliny obejmuje północno-wschodnią Argentynę, Paragwaj i południową Brazylię. Próby hodowli ostrokrzewu w Afryce i Azji zakończyły się niepowodzeniem. Plantacje ostrokrzewu w Ameryce Południowej są kluczowe dla produkcji yerba mate. Krzewy ostrokrzewu paragwajskiego wymagają specyficznych warunków klimatycznych i glebowych, aby prawidłowo rosnąć i rozwijać się.

Ostrokrzew paragwajski jest jeszcze na wczesnym etapie udomowienia. Aktualne odmiany uprawne są bardzo zbliżone do dziko rosnących roślin. Jednakże, od kilkudziesięciu lat trwają intensywne badania i prace hodowlane mające na celu zwiększenie plonów liści oraz zawartości kofeiny, a także obniżenie poziomu saponin i poprawienie odporności na choroby. Na południowoamerykańskim rynku ostrokrzewu paragwajskiego można znaleźć ponad 200 różnych marek. Każda z tych marek charakteryzuje się unikalnym smakiem i właściwościami, wynikającymi z odmiennych metod przetwarzania liści. Obecnie ostrokrzew paragwajski, zwany również jako herbata paragwajska, jest nieodłącznym elementem codziennej diety milionów ludzi na całym świecie. Co więcej, stanowi nawet ciekawostkę w rozrywkach umysłowych, takich jak krzyżówki, gdzie pojawia się jako trudne hasło ;)

Historia ostrokrzewu paragwajskiego

Pierwszymi konsumentami liści ostrokrzewu paragwajskiego byli Indianie Guarani, zamieszkujący dorzecze rzeki Paragway. Stosowali oni ostrokrzew paragwajski nie tylko w formie naparu, ale również żuli jej liście. Dzięki energizującym właściwościom rośliny, Indianie ci znakomicie radzili sobie ze zmęczeniem. Dla ludu Guarani – żyjącego w trudnych warunkach – równie ważną role odgrywało działanie hamujące apetyt.

Indianie początkowo pili yerba mate cedząc napar przez zęby. Z czasem wprowadzono do rytuału picia naparu z liści ostrokrzewu paragwajskiego zwyczajną rurkę, wykonaną z łodyg małych trzcin. Słomka jednak nie sprawdzała się, ponieważ rozdrobnione liście ostrokrzewu paragwajskiego przedostawały się do ust. Po pewnym czasie zaczęto powszechnie używać zakończonej ślepo i podziurkowanej bambusowej rurki. Stała się ona prototypem bombilla. Indianie nosili ze sobą zawsze najpotrzebniejsze rzeczy. Wśród tych skarbów była też ostrokrzew paragwajski – miała ona oczyszczać krew, zwiększać odporność organizmu, zwalczać zmęczenie i redukować stres.

 Picie yerba mate wiązało się u Indian z bardzo przestrzeganym przez nich obrządkiem. Zaparzanie celebrował jeden z członków plemienia Guarani, matero, naczynie – mate podawał kolejno osobom według stopnia ich godności. W ten sposób naczynie podawano sobie w taki sam sposób jak u Indian Ameryki Północnej fajkę pokoju. Ostrokrzew paragwajski rośnie na żyznej ziemi laterytowej, zwanej przez plemię Guarani "ziemią czerwoną". W miejscach, gdzie bytowały plemiona, naturalną rzeczą było zrywanie z dziko rosnących drzew cienkich gałązek razem z liśćmi. Indianie suszyli gałązki nad ogniskiem, a następnie je rozcierali na drobny pył. Wśród plemion Guarani napar z liści ostrokrzewu paragwajskiego nazywał się „caa”.

Gdy pod koniec XVI w. w zamieszkane przez plemię Guarani dorzecza Parany dotarli misjonarze jezuiccy, odkryli, że ulubioną używką miejscowych były liście pewnego gatunku wiecznie zielonego krzewu nazwanego później ostrokrzewem paragwajskim. Szybko zaczęto dostrzegać korzyści, jakie daje picie naparu z ostrokrzewu. Kroniki kolonizacji mówią, że również marynarze hiszpańscy zauważyli wyjątkowe właściwości naparu yerba mate. Jego picie zapobiegało szkorbutowi, chorobie nękającej marynarzy pozbawionych możliwości spożywania świeżych owoców i warzyw podczas długich podróży oceanicznych. Poza tym spostrzegli, że tubylcy pijący yerba mate posiadali wyjątkową odporność na zmęczenie. Początkowo Hiszpanie byli przeciwni nieznanej używce. W 1596 r. gubernator Asunción Arias de Saavedra wydał nawet dekret zakazujący spożywania tego napoju. Stopniowo jednak – między innymi dzięki poparciu jezuitów, którzy widzieli w ilex paraguariensis dobrą alternatywę wobec alkoholu – ostrokrzew paragwajski zyskała na znaczeniu.

Do roku 1670 yerba mate była pozyskiwana wyłącznie ze zbiorowisk dzikich, aż do momentu powstania na terenie dzisiejszej Argentyny, Paragwaju i Brazylii państwa jezuickiego. To właśnie jezuici opanowali sztukę sadzenia ostrokrzewu paragwajskiego z wybranych nasion dziko rosnących drzew. Jezuici, chcąc zredukować wielkie odległości pomiędzy tradycyjnymi obszarami występowania ilex paraguariensis, a ośrodkami handlu, zbudowali plantacje, które nazywano reducciones lub misiones (obecnie obszary te obejmują prowincję Misiones, Corrientes, a także cześć Paragwaju). Przy uprawie zatrudniano ludność indiańską. Jezuici szybko dostrzegli, że dzięki yerbie Indianie pracują dłużej i wydajniej, a uprawa ostrokrzewu paragwajskiego jest dobrym źródłem dochodów. Produkowany przez nich ostrokrzew paragwajski był używany nie tylko na terenie dzisiejszej Argentyny, Paragwaju i Urugwaju, ale również wywożony do Peru i Chile. Jezuici próbowali ostrokrzew paragwajski eksportować również do Europy, jako alternatywę sprowadzanej z Azji herbaty. Zwyczaj picia ostrokrzewu paragwajskiego w Europie wtedy się jednak nie przyjął.

W XVII w. zakonnicy stworzyli 30 wiosek, w których zamieszkali etniczni mieszkańcy tych ziem – Indianie Guarani. Oczywiście, głównym celem powstania tego mini-państwa był cel ekonomiczny – jezuici osiągali z Ameryki Południowej olbrzymie zyski. Zakon sprawował niemal wyłączną kontrolę nad produkcją yerba mate do czasu likwidacji redukcji w 1768 roku. Po kasacji zakonu jezuitów w XVIII w. i opuszczeniu przez nich terenów reducciones, plantacje podupadły, a imponujące budowle zarosły lasem. Liczące wówczas między 100 a 300 tys. mieszkańców państwo Indian zaczęło się rozpadać. W XIX w. o obszar dzisiejszego Misiones spierały się między sobą Paragwaj (Indianie Guarani to główna grupa etniczna tego kraju) i Argentyna. W wyniku wojny między Paragwajem a sprzymierzonymi z Argentyną, Brazylią i Urugwajem, która toczyła się w latach 1865-1870, prowincja przypadła w końcu Argentyńczykom. W wyniku wojen narodowowyzwoleńczych obszar występowania yerba mate znalazł się na terenie nowopowstałych państw. Większa część produkcji pochodziła początkowo z Paragwaju. Rosła jednak produkcja na terenie Brazylii, a Argentyna – największy konsument – wprowadziła szereg dekretów regulujących kwestie produkcji ostrokrzewu paragwajskiego oraz zachęcających rolników do podjęcia upraw. Jednocześnie prowadzono prace naukowe, aby opracować metody sadzenia ostrokrzewu paragwajskiego z nasion (Jezuici pilnie strzegli tej tajemnicy i zabrali ją ze sobą).

W połowie XIX w. Aimé Goujaud – francuski lekarz i naturalista – znany jako Bompland, zapoczątkował studia naukowe nad rośliną ilex paraguariensis, jej uprawą i użyciem. W 1820 i 1821 roku odwiedził Paragwaj, gdzie ubiegał się o pozwolenie badania niektórych roślin. Ponieważ obawiano się, że jego studia mogą przyczynić się do zerwania monopolu na uprawy ostrokrzewu paragwajskiego, został osadzony w więzieniu. Wypuszczono go dopiero w 1829 r. po interwencji Alejandro Humboldt’a i rządu francuskiego.

Kolejni plantatorzy walczyli z przeciwnościami natury przez wiele lat, nim zdołali okiełznać zdziczały ostrokrzew paragwajski. Dopiero w 1896 r. Federico Neumann przebywający w kolonii „Nueva Germania” w Paragwaju, po wielu nieudanych próbach, otrzymał kiełkujące nasiona ostrokrzewu. Stosowane do tej pory metody sadzenia nasion nie dawały zbyt dobrych rezultatów. Nasiona yerba mate okrywa bardzo twarda skorupka, należy ją moczyć w gorącej wodzie, aby kiełek mógł się wydostać. Sto lat wcześniej skrywający metody uprawy yerba mate jezuici, problem ten rozwiązali w zupełnie inny sposób. Karmili nasionami yerba mate drób, w przewodzie pokarmowym ptaków twarda okrywa ulegała zmiękczeniu, a nasiona zostawały nietknięte. Na plantacjach ostrokrzewu paragwajskiego wysiewano wówczas ptasi kał, ustrojony spulchnionymi nasionkami.

W 1903 r. w San Ignacio (prowincja Misiones), w miejscu gdzie przed laty Jezuici prowadzili własne uprawy yerba mate, założono pierwszą, nową plantację. Po Indianch i jezuitach uprawa ostrokrzewu paragwajskiego przeszła w ręce rolników i Gaucho – kowbojów południowoamerykańskich zajmujących się hodowlą bydła i ujeżdżaniem koni i byków. Do żelaznego zestawu każdego Gaucho należały: stalowa bombilla, drewniane lub metalowe mate, czajnik do gotowania wody i oczywiście ostrokrzew paragwajski. I to właśnie oni przetransportowali zwyczaj picia yerba mate do miast i wynieśli go do rangi ogólnokrajowej.

W połowie XX w. nastąpił gwałtowny rozwój upraw yerba mate. W prowincji Misiones mieszkało wówczas 40 tysięcy kolonistów, z czego aż 25% uprawiało ostrokrzew paragwajski. W tej grupie byli również Polacy, którzy dotarli do Argentyny w pierwszej fali emigracji za chlebem i razem z kolonistami z Ukrainy zostali osiedleni w prowincji Misiones, głównie w dwóch ośrodkach: Apóstoles i Azara. Brali oni aktywny udział w rozwoju upraw ostrokrzewu paragwajskiego. Wiele czołowych plantacji i fabryk do tej pory pozostaje w rękach ich potomków. Jednym z nich był Julian Szychowski, założyciel gospodarstwa La Cachuera, produkującego bardzo popularną dziś markę Amanda. Jego syn Jan, dzięki ogromnemu wkładowi w rozwój przemysłu, w 1985 r. został pośmiertnie odznaczony orderem, nadawanym przez Ministerstwo Rolnictwa. Jego firma jest dziś jednym z czterech największych przedsiębiorstw produkujących yerbę w Argentynie.

Bardzo ciekawa historia związana jest próbą eksportu yerba mate na teren Starego Kraju. Wyzwanie podjął Teofil Rudzki wysłany do Warszawy przez Wosia Saporskiego, uznawanego za ojca polskiego osadnictwa w Brazylii. Teofil Rudzki, bardzo gorliwie propagował zalety liści ostrokrzewu paragwajskiego na terenie całego zaboru rosyjskiego. Do Warszawy przyjechał w 1882 roku i w krótkim czasie nawiązał kilka kontaktów handlowych, co zainteresowało władze carskie. Interwencja w sprawie yerba mate wyszła od samego księcia Orłowa. Zainteresowanie kupców tym towarem było na tyle duże, że władze nie mogąc zrobić nic innego w tej gestii, nałożyły na mate (ostrokrzew paragwajski) cło zaporowe. Było to działanie chroniące dobro kupców rosyjskich, handlujących chińską herbatą. Próby podejmowane przez polskich kupców dla Rosjan było dużym polityczno-ekonomicznym zagrożeniem.

W 1935 r. powierzchnia upraw ostrokrzewu paragwajskiego wynosiła 66 tysięcy hektarów i rząd zdecydował się na wprowadzenie ograniczeń upraw. W roku 1953, po latach stagnacji, oficjalnie rozszerzono uprawy wolne od podatku do 35 tysięcy hektarów, z czego uprawiano jedynie jakieś 18 tysięcy. W roku 1957 nastąpiła dalsza liberalizacja prawa względem upraw, co spowodowało wzrost areału do 65 tysięcy hektarów. Aktualnie szacuje się, że powierzchnia ta osiągnęła rozmiar 140 tysięcy hektarów.

Ostrokrzew paragwajski - uprawa

Uprawiać ostrokrzew paragwajski należy pośród dziewiczego lasu podzwrotnikowego, zbiorów dokonuje się ręcznie, co gwarantuje dokładną selekcję liści i pączków. Do produkcji dostarczane są tylko rośliny hodowane metodami tradycyjnymi, bez stosowania środków chemicznych. W pełni zautomatyzowane procesy cięcia i paczkowania gwarantują wysoką jakość produktu końcowego. Co roku produkowanych jest około 300 000 ton.

Obszar występowania ostrokrzewu paragwajskiego jest bardzo ograniczony. Rośliny rosnące w stanie dzikim i na uprawach można spotkać na obszarze od oceanu Atlantyckiego po rzekę Paragwaj pomiędzy 18 a 30 równoleżnikiem. Uprawiać ostrokrzew paragwajski próbowano także na innych obszarach o podobnym klimacie, jednakże do tej pory wszystkie próby zakończyły się fiaskiem. Podobnie jak rośliny tropikalne czy subtropikalne, krzewy yerba mate wymagają wysokich temperatur i dużej wilgotności ziemi. Warunki takie zapewniają mokradła, które występują w obszarze górnej Parany (pogranicze Argentyny, Paragwaju, Brazylii i Urugwaju). Wymagane opady to 1500 mm rocznie – głównie od września do lutego. Średnia temperatura powinna mieścić się w zakresie 15.5 – 25.5 stopni, przy czym najbardziej odpowiednia do uprawy to około 20 – 23 stopni.

Dawniej próby uprawy ostrokrzewu paragwajskiego kończyły się fiaskiem, ponieważ nie zdawano sobie sprawy, w jakich warunkach i jak bardzo muszą dojrzeć nasiona, aby rozpoczął się proces kiełkowania. Aktualnie, wiedza na ten temat jest dużo szersza i stosuje się specjalne metody uprawy. W okresie od 30 do 60 dni od zasiewu ziarno kiełkuje. Kiedy roślinka ma kilka listków, wraz z ziemią, w której wzrastała przesadzana jest do „szkółki”. Tam w dogodnych warunkach wzrasta przez kolejne 9 – 12 miesięcy, po czym sadzi się ją w docelowym miejscu. Ostrokrzew paragwajski nie jest odporny na niektóre choroby i szkodniki, w związku z tym rośliny wymagają przeprowadzenia różnych zabiegów pielęgnacyjnych, zależnych od odmiany i obszaru występowania. Pierwsze żniwa można przeprowadzić po 4-ym roku od zasadzenia ostrokrzewu. Podczas zbioru uważnie ścinana się gałązki przy pomocy nożyc lub maczety i zbiera liście. W dogodnych warunkach klimatycznych, można uzyskać nawet 25 kg zielonych liści z jednego krzewu, przy czym zależy to od wieku i lokalizacji plantacji. Biorąc pod uwagę obszar upraw, krzewy posadzone w górach dają dwukrotnie większe plony niż te z równin. Uprawa, handel i dystrybucja yerba mate, to potężny przemysł, który ma ogromne znaczenie dla gospodarki takich państw jak Paragwaj czy Argentyna. Dostępne są dziesiątki rozmaitych odmian ostrokrzewu paragwajskiego (zbadano i opisano około 180 gatunków), nie wspominając o ilości wariantów smakowych yerba z dodatkami (jak suszone owoce czy zioła). Obecnie ostrokrzew paragwajski ma na świecie silną pozycję, jest to napój cieszący się olbrzymią popularnością i zaufaniem, popartym wielowiekową tradycją.

Ostrokrzew paragwajski rozmnażany jest z nasion według metody opracowanej w XVII wieku przez misjonarzy jezuickich. Ilex paraguariensis wytwarza drobne, kilkumilimetrowe kwiaty skupione w gęste kwiatostany.

Ostrokrzew paragwajski (yerba mate) właściwości

Ostrokrzew paragwajski jest spożywany przez miliony ludzi głównie ze względu na walory pobudzające, poprawiające samopoczucie oraz podnoszące wydolność fizyczną i psychiczną. Działanie psychostymulujące i zwiększające wydajność pracy umysłowej yerba mate zawdzięcza głównie zawartości kofeiny (od 0,8 do 2,4% w suchej masie) oraz w mniejszym stopniu zawartości teofiliny i teobrominy (0,065-0,5%). Działanie stymulujące yerba mate trwa dłużej niż takie samo działanie kawy i nie ma skutków ubocznych typowych dla kawy. Indianie Guarani stosowali ostrokrzew paragwajski w celu zlikwidowania uczucia głodu, obecnie badania naukowe potwierdziły, że ostrokrzew paragwajski łagodzi łaknienie poprzez blokowanie odpowiednich receptorów w mózgu. Z tego powodu jest szeroko stosowana w różnych dietach i kuracjach odchudzających.

Ostrokrzew paragwajski spożywany jest przez miliony ludzi głównie ze względu na swoje właściwości pobudzające, poprawiające samopoczucie oraz zwiększające wydolność fizyczną i psychiczną. Psychostymulujące działanie yerba mate, które podnosi efektywność umysłową, wynika głównie z zawartości kofeiny (0,8-2,4% w suchej masie), a w mniejszym stopniu z obecności teofiliny i teobrominy (0,065-0,5%). Stymulujący efekt yerba mate trwa dłużej niż kawy i nie wiąże się z jej typowymi skutkami ubocznymi. Guarani używali liści ostrokrzewu paragwajskiego do tłumienia uczucia głodu, a współczesne badania naukowe potwierdziły, że roślina ta zmniejsza apetyt, blokując odpowiednie receptory w mózgu. Z tego powodu jest szeroko stosowana w różnych dietach i kuracjach odchudzających.

Porównanie zawartości antyoksydantów i kofeiny w napojach

Istotnymi składnikami yerba mate są także: tanina (działa ściągająco i przeciwzapalnie), kwas chlorogenowy, kwas kawowy, terpeny, laktony, witaminy (B1, B2, B6, E, C, karotenoidy) oraz minerały – takie jak wapń, fosfor, żelazo, magnez, potas i sód. Ważną rolę w yerba mate odgrywają polifenole (w postaci flawonoidów), które mogą mieć, według niepotwierdzonych badań, silne właściwości przeciwutleniające, zmniejszając ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych i krążeniowych.

Niepotwierdzone właściwości yerba mate (ostrokrzew paragwajski)

Przeciwutleniające (antyoksydacyjne) właściwości yerba mate

Przeciwutleniacze strzegą przed stresem oksydacyjnym, czyli podwyższeniem poziomu reaktywnych postaci tlenu (RFT) i defektami przez nie wywoływanymi takimi jak: uszkodzenia DNA, nowotwory, choroby układu krążenia i schorzenia wątroby. Według naukowców ostrokrzew paragwajski posiada duże właściwości antyoksydacyjne (przeciwutleniające) poświadczone w licznych badaniach laboratoryjnych np. wyniki badań z 2009 r wykazały, że wyciągi z liści ostrokrzewu paragwajskiego zredukowały oksydację (utlenianie) nienasyconych kwasów tłuszczowych w mysich wątrobach. W badaniach wpływu mate (ostrokrzew paragwajski) u ludzi stwierdzono podwyższenie poziomu antyoksydantów w osoczu i obniżenie utleniania lipidów (związków tłuszczowych).

Antynowotworowe?

W badaniach przeprowadzonych na myszach w 2008 r. wykazano, że regularne podawanie yerba mate wzmacnia wytrzymałość nici DNA na rozerwania wywołane nadtlenkiem wodoru oraz wzmaga skuteczność samonaprawy DNA. W badaniach wykazano również, że ostrokrzew paragwajski ma działanie chemoprewencyjne (zapobieganie przekształcania się nowotworu w złośliwą formę) oraz niszczycielskie na komórki nowotworowe wątroby (HepG2) in vitro, a także zapobiega rozplataniu helisy DNA (powstrzymuje topoizomerazę II).

Liście ostrokrzewu paragwajskiego na cholesterol

Według niepotwierdzonych szerzej badań naukowych ostrokrzew paragwajski miał zmniejszać odkładanie się złego cholesterolu (LDL) w ścianach naczyń krwionośnych. W grupie badanych ludzi (102 osób przez 40 dni), którzy spożywali 3 razy dziennie napar z zielonej i prażonej yerba mate stwierdzono obniżenie złego cholesterolu (LDL) o 8,7% u badanych z prawidłowym poziomem cholesterolu i o 8,6% u testowanych z podwyższonym poziomem cholesterolu LDL. Również u zwierząt karmionych wysoko tłuszczową paszą, którym podawano yerbę odnotowano obniżenie złego cholesterolu LDL: u myszy o 31,6%, a u szczurów o 30%.

Test na królikach również sugeruje, że ostrokrzew paragwajski może spowalniać postęp miażdżycy. U zwierząt pojonych naparem (400 ml dziennie) zanotowano o połowę mniej cholesterolu LDL w tętnicy głównej i zmniejszenie obszarów zmian miażdżycowych o 41% w porównaniu z królikami pojonymi wodą.

Ostrokrzew paragwajski miałby chronić aktywność enzymu PON-1 (paraoksonaza-1) występujący w cząstkach dobrego cholesterolu (HDL) i chroniący przed utlenieniem zły cholesterol LDL, który to po utlenieniu sprzyja powstawaniu płytek miażdżycowych. Aktywność PON-1 osłabia postęp miażdżycy, hamując agregację blaszek miażdżycowych. U ludzi po spożyciu 500 ml naparu z yerba mate odnotowano zwiększenie aktywności paraoksonazy o 10%. Na aktywność PON-1 duży wpływ ma kwas chlorogenowy - głównym polifenol zawarty w yerbie.

Działanie yerba mate na serce i układ krążenia

Testy na szczurach wykazały, że ostrokrzew paragwajski łagodzi niepoprawne funkcjonowanie mięśnia sercowego wywołane przez niedokrwienie. U kurzych zarodków stymulowanych ekstraktem z liści ostrokrzewu paragwajskiego i kofeiną wykazano aktywizację tworzenia nowych naczyń włosowatych i szybszy wzrost embrionu. Sugeruje to możliwość leczniczego wykorzystania yerba mate i kofeiny w niedomaganiach układu krążenia, jednak aby potwierdzić taką zależność potrzebne są dalsze badania. Polifenole zawarte w mate (ostrokrzew paragwajski) zmniejszają ryzyko wystąpienia chorób układu krwionośnego.

Yerba mate wspomaga odchudzanie, zapobiega otyłości?

Spożywanie mieszanki złożonej z yerba mate, guarany i damiany (Turnera diffusa) zmniejsza częstotliwość opróżniania żołądka o ok. 53% oraz wywołuje sytość przy mniejszej ilości pokarmu.
U badanych z nadwagą po półtora miesiąca picia takiego naparu zanotowano spadek wagi średnio o 5,0 kg, podczas gdy w grupie kontrolnej spożywającej placebo waga spadła o 0,3 kg. Pacjenci nie byli na specjalnej diecie, a napar wypijali 15 min przed posiłkami.

W innych badaniach klinicznych wyniki wykazać miały redukcję tkanki tłuszczowej. Badani z nadwagą, spożywający ostrokrzew paragwajski mieli obniżony współczynnik oddechowy (RQ - Respiratory Quotient), czyli nastąpiło nasilenie spalania tłuszczy. Testy na myszach i szczurach pojonych naparem wykazały zmniejszenie predyspozycji do otyłości przy diecie wysoko tłuszczowej. W doświadczeniach in vitro stwierdzono hamujący wpływ yerba mate na funkcjonowanie lipazy trzustkowej (enzym rozkładający tłuszcze), co zmniejsza ilość wchłanianych przez organizm tłuszczów.

Wyniki testu przeprowadzonego w 2001 roku wykazały, że mate (ostrokrzew paragwajski) wzmaga wydzielanie żółci, czyli wpływa korzystnie na procesy trawienne, a ostrokrzew paragwajski skuteczny jest także przy biegunce

Wspomaganie systemu odpornościowego i działanie ostrokrzewu paragwajskiego przeciwko grzybom, bakteriom i wirusom

Badania sugerują, że ostrokrzew paragwajski wspomaga system odpornościowy organizmu. Naukowcy twierdzą, że jest to zarówno bezpośrednie działanie przeciwko grzybom, bakteriom i wirusom, jak również podniesienie poziomu ogólnej odporności organizmu. Odżywcze składniki tej rośliny prawdopodobnie odgrywają tu główną rolę, ale możliwe jest także, że inne czynniki mają na to wpływ, stymulując aktywność białych ciałek krwi odpowiedzialnych za system odpornościowy. Badania Instytutu Pasteura, przeprowadzone na ostrokrzewie paragwajskim wykazały jego bardzo ważną rolę w procesie regeneracji komórek ludzkiego organizmu.

Podobno wyciąg z yerba mate skutecznie osłabia rozwój drożdżaka Malassezia furfur, który wywołuje m.in. łupież. Miejscowo stosowany wyciąg mógłby być alternatywnym środkiem na tę chorobę. Triterpenoidy zawarte w ostrokrzewie paragwajskim działają hamująco na pasożytniczego świdrowca amerykańskiego (Trypanosoma cruzi), wywołującego u ludzi i zwierząt chorobę Chagasa

Przeciwskazania do spożycia yerba mate

Niepożądane działanie kofeiny

Zawarta w yerba mate kofeina (średnio od 0,4 do 1,7%, a niektóre źródłach podają zakres od 0,16% do 2,4%) jest środkiem psychoaktywnym z grupy stymulantów i nadmierne jej spożycie może wywołać silne pobudzenie psychoruchowe, kołatanie serca, silne zwiększenie wydalania moczu, nudności, torsje, utratę sił i bezsenność. U zdrowego dorosłego człowieka przedawkowanie może nastąpić po spożyciu 500 mg kofeiny w jednej dawce. Statystycznie taka ilość kofeiny zawarta jest w 2,94 litra yerba mate (17 mg/100ml), jednak w zależności od gatunku ostrokrzewu paragwajskiego i sposobu parzenia ilość kofeiny może być znacznie większa, należy więc unikać spożywania zbyt dużych dawek mocnego naparu z yerba mate w jednej porcji. Początkującym zalecamy rozpoczęcie od zalewania małych ilości.

Ciąża, a picie yerba mate

Choć wyniki badań nie wykazały negatywnego wpływu yerba mate na ciążę i rozwój płodu, Food Standards Agency zaleca ograniczenie spożycia kofeiny podczas ciąży do 200 mg dziennie.

Karmienie piersią, a picie ostrokrzewu paragwajskiego

Kobietom karmiące piersią zaleca się ograniczenie spożycia yerba mate do 2 sklanek słabego naparu (np. z szaszetek) dziennie. Kofeina wnika do mleka matki i może być powodem nadmiernej pobudliwość dziecka oraz spowodować u niego zaburzenia snu.

Choroba wrzodowa i ostrokrzew paragwajski

Niektóre żródła jako przeciwskazanie do spożywania yerba mate wymieniają chorobę wrzodową żołądka. Prawdopodobnie mate (ostrokrzew paragwajski) może podrażniać i doprowadzić do prefroracji wrzodu. Brak jednak naukowych żródeł takich zaleceń.

Ostrokrzew paragwajski - herbata paragwajska

Ostrokrzew paragwajski posiada tyle wartości i składników odżywczych, że teoretycznie można ją traktować jak warzywo. Z racji tego, niektórzy pijący yerba mate regularnie określają picie ostrokrzewu paragwajskiego „piciem sałatki”.

Ostrokrzew paragwajski, herbata paragwajska, dzięki zawartości kofeiny zapewnia:

- niewiarygodnie wysoki poziom czystej pobudzającej energii

- sprawność umysłową

- nie wypłukując zarazem magnezu z organizmu

Stymulantem tej energii, jest wyjątkowa forma ksantyny (stymulant w kawie). To jak kawa, która jest pozbawiona wszystkich negatywnych właściwości przy zachowaniu tylko tych pozytywnych. Herbata paragwajska yerba mate stymuluje centralny układ nerwowy bez uzależnienia lub jak to często bywa bez uczucia niepokoju. W przeciwieństwie do kawy, ostrokrzew paragwajski "nastraja" organizm do lepszego, spokojniejszego snu.

Czy ostrokrzew paragwajski to na pewno herbata?

Choć ostrokrzew paragwajski nazywana jest często herbatą paragwajską, to jednak czy jest to herbata w tradycyjnym rozumieniu tego słowa? Czy to herbata? Nie, ponieważ yerba mate nie pochodzi z krzewu herbacianego (Camellia sinensis), lecz z ostrokrzewu paragwajskiego (Ilex paraguariensis). Mimo to, zarówno mate, jak i herbata mają wspólne właściwości pobudzające, wynikające z zawartości kofeiny, oraz podobny sposób przygotowania naparu.

Jak parzyć yerba mate?

Przygotowanie naparu yerba mate nie jest skomplikowane, ale wymaga kilku kroków. Oto instrukcje, jak parzyć yerba mate:

1. Wsyp ostrokrzew paragwajski do naczynia o nazwie matero lub do kubka, wypełniając je do 1/2 lub 2/3 objętości.

2. Przechyl matero, aby yerba mate ułożyła się pod kątem, tworząc pustą przestrzeń po przeciwnej stronie.

3. W pustą przestrzeń wlej niewielką ilość zimnej wody, aby nawilżyć susz. Pozostaw na chwilę, aby woda została wchłonięta.

4. Włóż bombillę (metalową słomkę z filtrem) do matero, w pustej przestrzeni.

5. Dolej gorącą, ale nie wrzącą wodę (około 70-80°C) do matero, wypełniając pustą przestrzeń.

6. Pij napar przez bombillę, a gdy woda się skończy, dolej kolejną porcję gorącej wody.

Żadne ze stwierdzeń zawartych na tej stronie nie należą do oficjalnego rejestru oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności na terenie UE.
Sprzedawane produkty nie mają na celu diagnozować, leczyć lub zapobiegać żadnej chorobie.