Piołun
Bylica Piołun (Artemisia absinthium L.)
Piołun (ang. Wormwood, Absinthe, Wermut, Absinthium) jest bardzo ciekawym ziołem, znanym od wieków
środkiem odkażającym układ pokarmowy, składnikiem leków wykorzystywanych w terapii schorzeń wątroby i układu żółciowego, trzustki, żołądka i jelit. Jest wykorzystywany w produkcji wielu nalewek i likierów, służy jako dodatek do wina wermut nadając mu swoistego aromatu. Stanowi też ważny składnik w mieszance Zioła szwedzkie Marii Treben, które są panaceum na wiele dolegliwości. Jest tez składnikiem (obok wrotyczu) płynu przeciw wszawicy.
Bylica piołun jest rośliną silnie aromatyczną z rodziny Złożonych (Asteraceae = Compositae).
Zioło rozpowszechnione jest w całej Europie, północnej Afryce, zachodniej Azji i w Ameryce Północnej.
W Polsce występuje w całym kraju, po przydrożach, na nieużytkach, na ruinach starych domów i zamków,
na zrębach, na polanach leśnych, w zaniedbanych ogrodach, przy wykopach, budowach i rzekach. Piołun dorasta do 100 cm wysokości. Surowcem jest ziele piołunu - Herba Absinthii. Ziele zbiera się przed kwitnieniem lub w początkach kwitnienia: ścina się tylko górną część łodygi; surowiec suszy się w temp. 20-40o C.(1)
W wierzeniach ludowych piołun poświęcony w oktawę Bożego Ciała był używany do okadzania domów w czasie burzy, by chronić przed piorunami. A w niektórych regionach Polski bylica piołun bywała kładziona do trumny zmarłego.(2)
W dawnej medycynie ludowej pito napar piołunowy głównie na wzmocnienie żołądka oraz biegunkę. Bolący brzuch okładało się zaparzonymi liśćmi piołunu i podbiału. W odwarze z piołunu kąpano też słabe i chorowite dzieci.(2)
Ciekawe informacje jak stosowano piołun w zamierzchłych czasach zawierają stare zielniki.
Z Zielnika (1613) Szymona Syreniusza Syreńkiego, polskiego wybitnego lekarza, zielarza i botanika, profesora Akademii Krakowskiej z przełomu XVI i XVII wieku, możemy o piołunie dowiedzieć się całe mnóstwo. Znajdujemy tam zalecenia, z których korzystano w kolejnych wiekach, a które później potwierdzono naukowo. Syreniusz zaleca piołun na dolegliwości żołądka, wątroby, śledziony, jelit.
Różnym szczegółowym przepisom żołądkowym poświęca dużo miejsca, czytamy m.in.:
‘Temuż żołądkowi nader bolejącemu / doświadczone lekarstwo / Piołynu wziąć dwie garści / Marzymiętki / Lebiotki / Piołynu Włoskiego / kwiecia Rumienkowego po garści. Róży czerwoney / wielbłądowego siana/ albo trawy/ którego Skwintanem zowią / po puł garści. Korzenia Ostryżą wonnego/ trzy ćwierci łotu/ Gwoździków ćwierć łota. To wszystko co nadrobniey pokraiać/ a we dwu płóciennych woreczkach przeszyć / które w wodzie gorącey z winem napoły zmieszaney nagrzewać / a ieden po rugim na żołądek przykładać / poty aż boleść przestanie / a zaraz po naparzeniu oleykiem z Piołynu mazanie czynić’.(3)
Dalej Syreniusz zaleca piołun przeciw zapaleniu wątroby i wszelakim ‘dolegliwościam wątrobnym / zwłaszcza nabrzmieniu y zatwardziałości iey’, na zatrucie krwi, odkażanie: ‘A gdzie by też były zagniłe y ziadowiciałe /trawi ie/ y tak wszytkich wnętrzności broni od skazy. Zaleca tez piołun na problemy układu oddechowego, czkawkę, wymioty, problemy menstruacyjne, choroby oczu, zaćmę, ukąszenia nawet jadowite, świerzb, cholerę, puchlinę, zapalenie ropne uszu, głuchotę oddala, wszelkie świsty i szumy uszne, wszelkie robaczyce, bolenie głowy, liszaje świerzbiące, krosty iątrzące, smród y cuchnienie z ust. (3)
Ciężko wymienić wszystko z tej skarbnicy.
W Tradycyjnej Medycynie Chińskiej piołun jest stosowany w przypadku braku apetytu, w dolegliwościach bólowych żołądka, przy wymiotach, robaczycach, lambliozie, w zapaleniu woreczka żółciowego i zespole zagęszczonej żółci oraz miejscowo we wszawicy i owsicy.(4)
W Ajurwedzie stosowano piołun w chorobach wątroby, żołądka, niestrawności, zaburzeniach łaknienia, obrzęku stawów, reumatoidalnym zapaleniu stawów, w dnie moczanowej, w chorobach śledziony, wodobrzuszu, częstym oddawaniu moczu, w zaburzeniach menstruacji, a także w chorobach neurologicznych takich jak: porażenie nerwów z częściowym niedowładem kończyn, padaczka.(4)
Ziele piołunu jest cenione w lecznictwie od wieków dzięki działaniu pobudzającemu wydzielanie soków trawiennych. Zawarte w nim związki goryczowe drażnią zakończenia nerwów w kubkach smakowych języka i na drodze odruchowej zwiększają wydzielanie soku żołądkowego, jednocześnie to działanie przenosi się na wątrobę, powodując wzmożone wydzielanie żółci oraz na trzustkę, zwiększając wydzielanie soku jelitowego i zawartych w nim enzymów. Ziele działa rozkurczowo na cały przewód pokarmowy, przewody żółciowe, trzustkowe oraz moczowe, a także na macice. Ma silne działanie odkażające.(1)
U Henryka Różańskiego - doktora nauk biologicznych, wybitnego współczesnego fitoterapeuty i autora niezliczonych publikacji o ziołach, czytamy, że piołun ma działanie: przeciwrobacze, antypierwotniakowe, pobudzające wydzielanie soku żołądkowego, soku trzustkowego, żółci i jelitowego, poprawiające trawienie i wchłanianie składników pokarmowych, antybakteryjne, cytotoksyczne i antynowotworowe, spazmolityczne, czyszczące krew, przeciwnieżytowe. Leczy dyspepsję i anorexię, pobudza miesiączkowanie i diurezę. Wspomaga leczenie chorób zakaźnych i skórnych. Działa silnie przeciwzapalnie i odkażająco. hamuje rozwój gronkowców, paciorkowców, laseczek beztlenowych oraz drożdżaków. Usuwa nieprzyjemny zapach z przewodu pokarmowego. Obniża gorączkę. (5)
Piołun w postaci wyciągów alkoholowych i olejowych stosowany w dużych dawkach działa halucynogennie, przeciwdepresyjnie i pobudzająco. Istnieją także badania nad zielem piołunu potwierdzające jego cytotoksyczne i przeciwrakowe właściwości. (6)
Ziele piołunu zawiera laktony seskwiterpenowe (0,15-0,4%): absyntyna (absinthin) i artabsyna (artabsin); olejek eteryczny 0,2-1,5%, w którym dominują mono- i seskwiterpeny (beta-tujon, octan trans- sabinylu, cis-epoksyocymen, octan chryzantenylu (cis-chrysanthenylacetat); glikozydy flawonoidowe i lipofilne flawony, np. 3,3’,4,5,6,7-heksametoksyflawon (= artemisytyna = artemisitin); kwasy fenolowe, kumaryny, lignany.(6)
Olejek piołunowy, dostępny w niektórych drogeriach za granicą jest błękitny lub niebieski, podobnie jak olejek eteryczny krwawnikowy, czy rumiankowy. Barwa pochodzi od laktonów, które przechodzą podczas destylacji w chamazuleny. W samym olejku eterycznym piołunu znajduje się także bisabolen. Związki te działają silnie przeciwzapalnie i antyseptycznie po zastosowaniu doustnym i zewnętrznym. Olejek i nalewka z piołunu zabijają między innymi Staphylococcus aureus, w tym szczepy oporne na penicylinę, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa. Nalewka wcierana w skórę i zażywana obniża gorączkę.(6)
Przeciwskazaniami do stosowania piołunu jest krwawienie z przewodu pokarmowego, ciąża i okres karmienia. (5)
Z ziela piołunu można sporządzić następujące preparaty:
Napar piołunowy: 1 łyżkę świeżego lub suchego rozdrobnionego ziela zalać 1 szklanką wrzącej wody, przykryć, odstawić na 30 minut, przecedzić. Wypić w ciągu dnia małymi porcjami.
Nalewka piołunowa (piołunówka): 1 część suchego rozdrobnionego ziela zalać 3-5 częściami alkoholu 40-65%, odstawić na przynajmniej 1-2 tygodnie, przecedzić. Zażywać 2-3 razy dziennie po 5 ml lub 1 raz dziennie po 15 ml, rano. Stosować do wcierania przy bolących stawach, kontuzjach sportowych, nerwobólach, bólach mięśni.(6)
Intrakt piołunowy: do butelki włożyć kilka świeżych potłuczonych tłuczkiem pędów piołunu i od razu zalać gorącym alkoholem 40-60%, odstawić na 1-4 tygodnie, przefiltrować. Zażywać 1-3 razy dziennie po 5-10 ml. Proporcje: 1 część ziela na 3-5 części alkoholu. Stosować do nacierania i zwalczania pasożytów skórnych, do wcierania we włosy przy wypadaniu, łupieżu i zapaleniu skóry owłosionej (2 razy w tygodniu). (6)
Zioła w kolce jelitowej według A. Ożarowskiego:
10 g ziela piołunu
10 g korzeni arcydzięgla
25 g kwiatów rumianku
25 g ziela pięciornika gęsiego
25 g kłączy tataraku
Zioła wymieszać. 2 łyżki zalać 1,5 szklanki wody wrzącej i postawić pod przykryciem na 15 min. Przecedzić do termosu. Pić ¼ - ½ szklanki 2-3 razy dziennie gorący napar małymi łykami.(1)
UWAGA! Składniki olejku eterycznego piołunu (zwłaszcza tujon i tujol) są toksyczne, zwłaszcza dla kobiet w ciąży. Przetwory piołunowe można stosować w zalecanych dawkach przez krótki czas i robić przerwy.
Przedawkowanie powoduje zawroty głowy, przekrwienie narządów wewnętrznych, poronienie a nawet drgawki i ataki epileptyczne.(1)
1. Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniecki, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa 1987.
2. Monika Kujawska, Łukasz Łuczaj, Joanna Sosnowska, Piotr Klepacki, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Słownik Adama Fishera, Wrocław 2016.
3. Szymon Syreński, Zielnik Syreniusza, Krosno 2017.
4. Ilona Kaczmarczyk-Sedlak, Zbigniew Skotnicki, Leksykon naturalnych surowców leczniczych, Kraków 2018.
5. Henryk Różański, https://rozanski.li/337/piolun-artemisia-absinthium-l-w-fitoterapii/
6. Henryk Różański, https://rozanski.li/478/piolun-herba-absinthii-jako-surowiec-farmakopealny/
