Borówka czernica (Vaccinium myrtillus)
Borówka czernica (Vaccinium myrtillus)
Jest to krzewinka dorastająca do 60 cm wysokości należąca do rodziny Wrzosowatych (Ericaceae). Występuje w umiarkowanej strefie półkuli półnonej. W Polsce pospolita na niżu i w górach; rośnie w lasach sosnowych i mieszanych. Surowcem leczniczym są czarne jagody i liście - Fructus et Folium Myrtilli. Liście pozyskuje się przed lub w czasie kwitnienia, bądź też podczas zbioru owoców, suszy w cieniu i przewiewie w temp. 20-40o C. Owoce zbiera się dojrzałe i suszy w temperaturze do 60o C. Uzyskuje się owoc borówki czernicy, zwany tez czarną jagodą Fructus Myrtilli.*
Lud używa zwykle nazwy borówka, czernica lub czarna jagoda. W tradycji ludowej spotykamy też oprócz nazwy borowina, boruwnik także określenia: jefernik, jafe (Podkarpacie). Borówkami żywili się – według podań - zbójnicy tatrzańscy. Zupa z rozgotowanych borówek zaprawiana mlekiem nazywa się famuła.** W lecznictwie ludowym borówki stosuje się powszechnie w chorobach żołądkowych, jako środek na zatrzymanie biegunki, a nawet przy czerwonce i cholerze. W niektórych regionach, gałązki borówek zbiera się w maju, suszy, gotuje na herbatę, i pije przeciw kaszlowi i na koklusz. Korzonki borówek oraz odwar z liści stosuje się na reumatyzm. Borówki stosuje się przeciw cukrzycy.**
Liść borówki jest bogaty w garbniki, flawonoidy, triterpeny (kwas ursolowy, beta-amyryna, kwas oleanolowy), glikozydy fenolowe, kwas chinowy i biopierwiastki (chrom, mangan, magnez, potas).
W owocach znajdują się antocyjanidyny: procyjanidyna B1, B2, B3, B4; glikozyd fenolowy pochodny kwasu galusowego – myrtylina i neomyrtylina; flawonoidy: kwercytrynę, izokwercytrynę, astragalinę, hiperozyd, związki flawanu z katechina i epikatechiną; kwasy fenolowe (kwas kawowy, chlorogenowy, p-kumarowy, o-kumarowy, m-kumarowy, gallowy, ferulowy, syringowy, protokatechowy, wanilinowy, p-hydroksybenzoesowy). W owocach stwierdzono obecność alkaloidów chinolizydynowych (myrtin, epimyrtin) i pterostylbenów. W liściach i owocach jest również hydrochinon i jego glikozyd – arbutyna.***
W lecznictwie najbardziej ceniona jest zdolność obniżania poziomu cukru we krwi przez zespół antocyjanów zawartych w liściach borówki czernicy.*
Jak podaje Henryk Różański ‘w XX wieku wyizolowano z liści borówki pochodną kwasu galusowego – myrtylinę i neomyrtylinę. Właśnie tym związkom przypisywane jest działanie hipoglikemiczne (przeciwcukrzycowe). Określano je nawet mianem „insuliny roślinnej”. Eksperymentalnie, za pomocą wyciągu z liści borówki, utrzymywano prawidłowy poziom cukru u psów, którym usunięto fragment trzustki wytwarzający insulinę. Późniejsze badania wykazały również znaczną zawartość chromu w liściach borówki, który cechuje się dobrą biodostępnością i ma również właściwości przeciwcukrzycowe.’***
Wyciągi z liści borówki działają moczopędnie, przeciwbiegunkowo, napotnie, przeciwgorączkowo, antyseptycznie, przeciwcukrzycowo (zmniejszają stężenie glukozy we krwi), odtruwająco, przeciwkrwotocznie, przeciwzapalnie, żółciopędnie; pobudzają wydzielanie soku żołądkowego i apetyt; regulują przemianę materii i trawienie. Kwas benzoesowy zawarty w roślinie działa wykrztuśnie.
Napar: 2 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieciom i niemowlętom podawać jak napar z brusznicy.
Nalewka: pół szkl. liści zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce lub stosować zewnętrznie jako środek ściągający.****
Napary i wyciągi z jagód maja silne właściwości przeciwbiegunkowe, bakteriobójcze, stosowane są nawet w zatruciach pokarmowych, zapobiegają nadmiernemu odwodnieniu organizmu, działają przeciwzapalnie na błony śluzowe jelit, przeciwkrwotocznie, hamują drobne krwawienia z z włosowatych naczyń krwionośnych, łagodzą bóle brzucha i uczucie nudności.*****
Wyciągi z owoców działają słabo moczopędnie, lekko odkażająco, przeciwcukrzycowo, odżywczo, wzmacniająco, odtruwająco; poprawiają krążenie mózgowe i oczne, leczą biegunki i niestrawność. Nalewka z owoców: pól szkl. suchych zmielonych owoców zalać 40C ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 15 ml w wodzie lub w mleku. Dzieciom można podawać w mleku osłodzonym miodem.****
Proszek przeciw glistom jelitowym według A. Ożarowskiego:
5 g sproszkowanych owoców borówki czernicy
5 g sproszkowanych kwiatów wrotycza
5 g korzeni omanu
Wymieszać z miodem i przyjąć na czczo popijając 1 szklanką wody.*
* Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniecki, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa 1987.
** Monika Kujawska, Łukasz Łuczaj, Joanna Sosnowska, Piotr Klepacki, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Słownik Adama Fishera, Wrocław 2016.
*** Henryk Różański, http://gramzdrowia.pl/arzt-henry-rozanski/herb/borowka-czarna-czernica-vaccinium-myrtillus.html
**** Henryk Różański, https://rozanski.li/870/borwka-czarna-vaccinum-myrtillus-l-w-fitoterapii/
***** Mateusz E. Senderski, Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie, Podkowa Leśna 2017.
