Bez Czarny (Sambucus Nigra L.)

BEZ CZARNY (Sambucus Nigra L.)
Jest dużym krzewem z rodziny Przewiertnicowatych (Caprifoliaceae), występuje w Europie oraz zachodniej i środkowej Azji. Do celów leczniczych zbiera się kwiatostany - Flos Sambuci - w czerwcu, a w sierpniu dojrzałe owoce - Fructus Sambuci. Wykorzystuje się także korę i korzenie – Cortex/Radix Sambuci oraz liść – Folium Sambuci.*

W kwiatach bzu czarnego występują flawonoidy, fitosterole, kwasy fenolowe, olejek eteryczny , związki mineralne, kwasy fenolowe, garbniki, nitrylozydy, pektyny, śluzy, etyloamina, izobutyloamina, kwas walerianowy, cholina, sporo soli potasu.*

Według wierzeń ludowych bez jest niewątpliwie zaczarowanym drzewkiem. Wierzono, że pod krzakiem bzu czarnego siedzi zły duch - bajstruk i dlatego nie można wykopać ani wycinać krzewu, gdyż może się to skończyć nieszczęściem, paraliżem, połamaniem lub uschnięciem ręki czy nawet śmiercią. Naruszenie korzeni bzu albo spalenie gałązek też może sprowadzić wiele nieszczęść. W niektórych regionach uważano że jest to złe drzewo odkąd powiesił się na nim Judasz, wcześniej było dobre. W innych ludowych podaniach (w zależności od regionu) uchodzi za krzew chroniący przed czarami, gdy poświęcimy go w wianku na Boże Ciało.**
W lecznictwie ludowym bez znany jest od dawna, występuje w księgach średniowiecznych i był głównie stosowany w chorobach dróg oddechowych.**

Działanie bzu czarnego:***
Kwiat: wykrztuśne, przeciwzapalne, odkażające, przeciwropne, napotne, odtruwające, przeciwgorączkowe, moczopędne, przeciwobrzękowe, rozkurczowe, rozgrzewające, uspokajające, nasenne (w stosunku do dzieci), uszczelniające i wzmacniające naczynia krwionośne, przeciwmiażdżycowe, ogólnie wzmacniające, przedłużające działanie witaminy C, regulujące przemianę materii.
Owoc: regulujące wypróżnienia lub lekko przeczyszczające, wzmacniające ogólnie, napotne, przeciwgorączkowe, odtruwające organizm, moczopędne, przeciwbólowe (w przypadku nerwo- i mięśniobóli), żółciopędne, rozkurczowe.
Liść: lekko przeczyszczające, przeciwkaszlowe, wykrztuśne, powlekające (osłaniające), żółciopędne, pobudzające wydzielanie śliny i soku żołądkowego oraz apetyt, wzmacniające ogólnie i naczynia krwionośne, moczopędne, przeciwobrzękowe, przeciwreumatyczne, “czyszczące krew” ze szkodliwych substancji, regulujące metabolizm, odkażające.
Kora: silnie moczopędne, przeciwobrzękowe, przeciwartretyczne, silnie przeciwgorączkowe, napotne i odtruwające, żółciopędne, przeciwreumatyczne, przyśpieszające przemianę materii, ściągające, odkażające, przeciwkamicze (układ moczowy).
Wskazania:***
Kwiat: przeziębienie, grypa, odrą i inne choroby zakaźne, gorączka, kaszel, zmarznięcie, stany zapalne gardła, nieżyt zatok, choroby alergiczne, nieżyt układu oddechowego, nieżyt żołądka i jelit, zapalenie migdałków, pękanie naczyń krwionośnych (plamice), miażdżyca, zaburzenia trawienne, zatrucia, choroby skórne, rekonwalescencja, zaburzenia metaboliczne. Zewnętrznie (jednocześnie stosować doustnie): stany zapalne gałki ocznej, spojówek i powiek, przemęczenie, opuchnięcie i łzawienie oczu, pękanie naczyń w oku, stany ropne oczu, zapalenie skóry i narządów płciowych, upławy, ropnie, rany, liszaje, wrzody.
Owoc: zaparcia, stany ozdrowieńcze, gorączka, przeziębienie, choroby zakaźne, kaszel, bóle nerwowe, nieżyt oskrzeli i krtani, skąpomocz, zatrucia, choroby wątroby i pęcherzyka żółciowego (lek wspomagający !), choroby alergiczne.
Liść: zaparcia, zaburzenia przemiany materii, kamica żółciowa i moczowa, zastoje żółci, po wycięciu pęcherzyka żółciowego, kaszel, przeziębienie, choroby skórne i zakaźne, nieżyt żołądka, zgaga, choroba wrzodowa, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, choroby uczuleniowe, reumatyzm, dna, zatrucia, kora: obrzęki, kamica moczowa, zapalenie nerek i pęcherza moczowego, skąpomocz, krwiomocz, białkomocz, ropomocz, otyłość, gorączka, zatrucia, choroby skórne, zakaźne i przeziębieniowe, reumatyzm, dna, zastoje żółci.
Przeciwwskazania: nudności i wymioty.***

Działanie miejscowe. Napar z kwiatu bzu czarnego zastosowany na skórę i błony śluzowe działa przeciwzapalnie i antyseptycznie. Pomaga usunąć obrzęki (np. worki i cienie pod oczami), można użyć go do okładów przy zapaleniu spojówek i przemywać nim skórę zniszczoną, podrażnioną, suchą, z trądzikiem różowatym i dermatozą. Napar na mleku lub wodzie rozjaśnia cerę i łagodzi przebarwienia na skórze.***

Napar z kwiatów bzu czarnego: na 1 szklankę wrzącej wody lub mleka bierze się 1-2 łyżki rozdrobnionych kwiatów, można osłodzić miodem naturalnym i podawać małym dzieciom. Przy nieżytach układu oddechowego i przeziębieniu pić co 2 godziny po 100 ml.
Przy innych chorobach 2 szklanki dziennie przez 1-2 tygodnie, następnie 1 szklanka dziennie (pękanie naczyń krwionośnych, profilaktyka kamicy moczowej, kuracje odtruwające, przy chorobach skóry).***

Inhalacje z naparu z kwiatów bzu czarnego pomagają w przewlekłych nieżytach dróg oddechowych i uporczywym kaszlu.****

Odwar z owoców bzu czarnego: 1-2 łyzki owoców zalać 1 szklanką zimnej wody. Ogrzewać do wrzenia i gotować powoli pod przykryciem przez 5 min. Odstawić na 15 min. Przecedzić. Pić po 1/2 szklanki 2-3 razy dziennie jako środek ułatwiający wypróżnianie i moczopędny oraz jako środek usuwający z organizmu szkodliwe produkty przemiany materii i toksyny.****

* Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniecki, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa 1987.
** Monika Kujawska, Łukasz Łuczaj, Joanna Sosnowska, Piotr Klepacki, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Słownik Adama Fishera, Wrocław 2016.
*** Henryk Różański, http://www.gramzdrowia.pl/arzt-henry-rozanski/herb/bez-czarny-sambucus-nigra-l.html
***** Mateusz E. Senderski, Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie, Podkowa Leśna 2017.