Pokrzywa Zwyczajna (Utrica dioica L.)

Pokrzywa Zwyczajna (Urtica Dioica L.) jest jednoroczną rośliną należącą do rodziny pokrzywowatych (Urticaceae). Uważana jest za jedną z cenniejszych roślin stosowanych w fitoterapii ze względu na jej skład chemiczny. Zalicza się ją do roślinnych akwaretyków, czyli leków wzmagających diurezę wodną, jak również środków stosowanych w leczeniu stanów zapalnych i zakażeń bakteryjnych układu moczowego. Od wieków towarzyszy człowiekowi, rosnąc w pobliżu zabudowań, na pastwiskach, polanach, w wilgotnych lasach liściastych oraz nad brzegami rzek i jezior. W Polsce jest pospolitym chwastem, w stanie dzikim występuje w Europie, Azji, Afryce Północnej oraz Ameryce Północnej. Znana jest także pod nazwami: pokrzywa dwupienna, pokrzywa parząca, pokrzywa wielka, żgajka oraz parzawka. Poza pokrzywą zwyczajną w Polsce spotykamy także jednoroczną i jednopienną pokrzywę żegawkę (Urtica urens) oraz uprawianą od XII do XVII wieku na włókno, a obecnie zdziczałą, pokrzywę konopiolistną (Urtica cannabina). W ziołolecznictwie wykorzystywana jest zarówno pokrzywa zwyczajna, jak i żegawka. Właściwości lecznicze i odżywcze tej rośliny znali i opisali już starożytni: Hipokrates i Scribonius Largus, a później św. Hildegarda, Paracelsus i Metthiolus.*

Św. Hildegarda z Bingen (1098-1179) zalecała w swojej Phisica sok z pokrzywy na poprawę pamięci: ‘Człowiek, który jest zapominalski wbrew swej woli, niech rozetrze pokrzywę na sok i doda do niej trochę oliwy z oliwek. A gdy będzie szedł spać, niech natrze tym pierś i skronie. Niech czyni tak często, a jego zapominalstwo ustąpi.’ Polecała łączyć sok z pokrzywy z sokiem z dziewanny i z liści orzecha oraz octem i miodem i przygotowaną mikstura leczyć pasożyty przez 15 kolejnych dni. Pokrzywą dodawaną do karmy konia leczyła dolegliwości brzucha.**

W polskich glossach średniowiecznych znane są oba gatunki pokrzywy - pokrzywa zwyczajna (Utrica dioica L.) potocznie nazywano ją pokrzywa, wielka pokrzywa, koprzywa, a korzeń pokrzywy zwano włosami niewieścimi lub włoskami Matki Bożej oraz pokrzywa żegawka (Utrica urens L.).***
W dawnych wierzeniach i obrzędach pokrzywie przypisywano moc czarodziejską, np. trzymana w ręku miała zabezpieczać od strachów i widm. W noc świętojańską miała moc ochronną przed czarownicami.***

Do celów leczniczych wykorzystywane są liście (Urticae folium), zbierane przed kwitnieniem oraz korzenie (Urticae radix) – wykopywane jesienią lub wczesną wiosną, jak również całe ziele (Urticae herba). Po raz pierwszy korzenie pokrzywy zostały wykorzystane w leczeniu chorób układu moczowego w 1950 roku. Komisja Europejska zaleca stosowanie Urticae radix w leczeniu pierwszego i drugiego stadium przerostu gruczołu krokowego. Zawarte w liściach flawonoidy, a także lektyna w korzeniach, wykorzystywane są pomocniczo w celu pobudzenia układu odpornościowego w walce z toczniem.*
W liściach pokrzywy znaleziono m.in. kwasy organiczne, witaminy (C,K, B2 i kwas pantotenowy), flawonoidy, garbniki, karotenoidy, chlorofile, sole mineralne i pierwiastki śladowe.****
W korzeniach występują: skopoletyna, sterole, kwasy tłuszczowe, polisacharydy – ok. 0,85% (arabinogalaktany, glukan, glukogalakturoniany), przyswajalna krzemionka, garbniki, ceramidy, sfingozyna, monoterpendiole i ich glikozydy, lignany oraz izolektyny. Pokrywające całą roślinę włoski wywołują pieczenie spowodowane występowaniem w nich takich substancji, jak kwas mrówkowy, histamina, serotonina, leukotrieny oraz acetylocholina.*

Przetwory z pokrzywy mają działanie moczopędne, saluretyczne, przeciwobrzękowe, przeciwkrwotoczne, pobudzające krążenie krwi, odżywcze, obniżające poziom glukozy we krwi, przeciwmiażdżycowe, odtruwające, przeciwkamicze (utrudniające tworzenie kamieni moczowych), regulujące przemianę materii, pobudzające procesy odnowy (regeneracji) tkanek, krwiotwórcze (zwiększa liczbę krwinek czerwonych i hemoglobiny we krwi). Pokrzywa hamuje stany zapalne w układzie moczowym i przewodzie pokarmowym. Pobudza układ odpornościowy, zwiększając odporność na infekcje. Słabo wzmaga wydzielanie żółci. Poprawia natomiast trawienie i przyswajanie składników pokarmowych. Jako środek czyszczący krew, poprawiają stan zdrowotny osób cierpiących na choroby reumatyczne.*****
Wskazania: osłabienie fizyczne i psychiczne, zaburzenia przemiany materii, obrzęki po wysiłku, obrzęki na tle niewydolności krążenia i nadciśnienia, kamica moczowa, stany zapalne układu moczowego, skłonności do krwotoków, zespół zimnych dłoni i stóp (zaburzenia krążenia połączone z niedokrwistością), niedokrwistość, przewlekłe choroby skóry, trudno gojące się rany, choroby trzustki, choroby reumatyczne, zatrucia i kuracje odtruwające, cukrzyca, miażdżyca. Spowolniony wzrost paznokci i włosów. Obniżona odporność na choroby.*****

Sposób użycia: napar z 1 łyżki ziela na szklankę wody stosować 3 x dziennie.*****  
Preparaty z ziela pokrzywy zastosowane zewnętrznie działają przeciwłojotokowo, przeciwtrądzikowo, przeciwłupieżowo, wzmacniająco na cebulki włosowe, odżywczo dla skóry. Aktywują procesy regeneracji skóry, przyśpieszają gojenie ran. Leczą wypryski, trądzik, łojotokowe zapalenie skóry. Poprawiają ukrwienie i koloryt skóry. Zapobiegają przetłuszczaniu się włosów. Woda pokrzywowa dobrze oczyszcza i pielęgnuje skórę oraz włosy.**** 

Woda octowo-pokrzywowa według recepty dr H. Różańskiego:
Świeże ziele pokrzywy posiekać i zalać octem spożywczym lub winnym w proporcji 1:3 (1 część ziela na 3 części octu). Odstawić na 7 dni, przefiltrować. Ze świeżego lub suchego ziela pokrzywy przygotować odwar (2 łyżki rozdrobnionego surowca na 2 szklanki wody, gotować 5 minut). Odwar pokrzywowy wymieszać z octem pokrzywowym w proporcji 1:1 (np. 100 ml na 100 ml). Wcierać w umyte włosy. Po 1 godzinie spłukać wodą czystą. Można również umyte włosy płukać w wodzie octowo-pokrzywowej: 100 ml na 1 l wody. Wskazania: łupież, wypadanie włosów, łamliwość włosów, brak puszystości i połysku włosów. Woda octowo pokrzywowa jest również dobrym środkiem do przemywania skóry trądzikowej, łojotokowej, z wągrami, rozszerzonymi porami, zwiotczałej i zatrutej kosmetykami syntetycznymi.*****

* Marzena Pieszak, Przemysław Ł. Mikołajczak, Właściwości lecznicze pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica L.), http://www.czytelniamedyczna.pl/3816,wlasciwosci-lecznicze-pokrzywy-zwyczajnej-urtica-dioica-la.html
** Hildegarda z Bingen, Phisica - Uzdrawiające dzieło stworzenia - Naturalna siła oddziaływania rzeczy, © Polskie Centrum św. Hildegardy, Legnica 2014.
*** Monika Kujawska, Łukasz Łuczaj, Joanna Sosnowska, Piotr Klepacki, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Słownik Adama Fishera, Wrocław 2016.
**** Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniecki, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa 1987.
***** Henryk Różański, http://www.luskiewnik.pl/urtica/preparaty.htm