Senes (Cassia senna L.)
Senes ostrolistny (Cassia senna L.), Senes aleksandryjski (Senna Alexandrina), inaczej Strączyniec ostrolistny jest krzewem, dorastającym nawet do 2 m wysokości, z rodziny Brezylkowatych (Caesalpiniaceae). Występuje w północnej Afryce i południowej Azji.
Surowcem zielarskim są liście i owoce senesu (strączki) pozyskiwane przede wszystkim z upraw w Sudanie, Egipcie i innych rejonach Afryki. Uprawiany jest senes - odmiana wąskolisna - również a Indiach, środkowej Azji i Pakistanie. Ścina się całe rośliny od kwietnia do września i susz na słońcu. Po wysuszeniu oddziela się same listki. Owoce zbierane są po dojrzeniu i suszone na słońcu.*
W Ajurwedzie stosowany w zaparciach, puchlinie brzusznej, bólach brzucha wskazujących na choroby żołądka, w chorobach skóry. Podobnie w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej stosuje się liść senesu w zaparciach i zastojach jedzenia w przewodzie pokarmowym.**
Szymon Syreński (1540 – 1611) - słynny polski lekarz i botanik – w swoim Zielniku tak opisuje naturę senesu: ‘Przyrodzenia iest ciepłego w wtórym stopniu / w pierwszym suchego. Otwiera / rozprawuie /zwarza /trawi / scieńcza / y stolcami wywodzi’.
Syreniusz zaznacza, że był on używany w postaci proszku, wywaru lub parzony w winie, piwie a nawet serwatce. Podkreśla, że jest to najpospolitsze lekarstwo na zatwardzenie: ‘Takowym po łocie warzyć go z sliwkami z słodkimi / abo z drobnymi Rozynkami / a polewkę tę ciepło pić / śliwy abo Rozynki ieść. Tak od zapieczenia y zatwardzenia wolnego uczyni.’
Zalecał Syreniusz moczony lub parzony senes na wiele dolegliwości: ‘Parzony tedy przez noc bywa użytecznieyszy. Wątrobie. Slezienie z oiesobliwości swey przyrodzoney. Zołądkowi zamulonym wielkim bywa ratunkiem / otwierając / wycierając y wychędażaiąc z iuch szlamowatości / które się rady wieszają około Mesenterium, to iest / Odzieczki tłustey kiszki zewsząd okrywaiącey. Tak że innym wnętrznościom zamulonym y zatkanym bywa osobliwym ratunkiem. Slabiznom w bokach / które Hypochondrią zowią Grekowie. Mozgu / y Głowie wszystkiey. Płucom / y piersiom. Sercu / y innym (…) członkom wnętrznym / otwierając / y wycieraiąc ie / y przypadłe ich choroby lecząc. Człowieka w starości odmładza / y czerstwem czyni / Wesołym Głowy bolenie uśmierza (…) Mozg posila / y bole w głowie układa. Nerwy abo zyły pięte pokrzepia.’
Senes zalecany był przez mistrza również przy problemach skórnych: ‘Parszywości, krosty wszelakie / krosty złe francowate / Swierzb / Liszaie Leczy’…
Ta wszechstronność zastosowania senesu może zadziwiać, pamiętać jednak należy, że nawet w XVIII i XIX wieku zalecano powszechnie kurację przeczyszczającą pacjentom na przeróżne dolegliwości. Syreniusz już w początkach XVII wieku pisał, że senes ‘Zastarzałym niemocom wszelkim iest ratunkiem y lekarstwem’ nawet w przypadku depresji i bezsenności: ‘Serdeczną tęskność odpądza. Serce smetne y bez przyczyny frasobliwe uwesela (…) Niespanie oddala / a sen przywodzi. Od rozumu odchodzącym y szalejącym / iest znacznym ratunkiem / parząc go abo w piwie mocząc / a miasto picia powszechnego pić daiąc.’ ***
Działanie wyciągów z liści i owoców senesu jest głównie przeczyszczające. Działanie występuje po około 6-8 godzinach od zażycia surowca. Stosuje się je w zaparciach, otyłości, chorobach metabolicznych skóry, kuracjach odtruwających, przy hemoroidach, tętniakach, ryzyku pęknięcia naczyń w mózgowiu lub gałce ocznej, oraz przy kuracjach wydalania pasożytów z przewodu pokarmowego, zmianach w odbycie uniemożliwiających oddawanie twardego kału.****
Przeciwwskazania: ciąża, okres karmienia piersią, stany zapalne jelit, zapalenie nerek i pęcherza moczowego, zapalenie wyrostka robaczkowego, menstruacja, zapalenie gruczołu krokowego.****
Uwaga! Nie stosować dłużej niż 8 dni; nie stosować u dzieci poniżej 12 roku życia bez konsultacji lekarskiej.**
Senes wspomaga kuracje odchudzające przez utratę wody z ustroju oraz ograniczanie przyswajania składników pokarmowych. Ale nadużywanie do tych celów może doprowadzić do zaburzeń wodno-elektrolitowych, odwodnienia, silnego osłabienia oraz niedoborów pokarmowych.****
Sposób użycia: Około 1 g listków parzyć w szklance lub filiżance wrzącej wody. Pić 1 raz dziennie. **
* Mateusz E. Senderski, Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie, Podkowa Leśna 2017
** Ilona Kaczmarczyk Sedlak, Zbigniew Skotnicki, Leksykon naturalnych surowców leczniczych, Kraków 2018.
*** Szymon Syreński, Zielnik D. Symona Syrenniusa, TOM III (Księgi 637-912), Kraków 1613 – Krosno 2017.
**** Henryk Różański, http://rozanski.li/344/straczyniec-siezybb-czyli-senes-senna-alexandrina-cassia-senna-l-jako-purgans/
