Szałwia Lekarska (Salvia officinalis L.)

SZAŁWIA LEKARSKA (Salvia officinalis L.) z rodziny Wargowych (Labiatae) jest we wszystkich ważniejszych farmakopeach. Roślina występuje w stanie naturalnym w krajach strefy śródziemnomorskiej. W Polsce znana i uprawiana od kilku wieków. Do celów leczniczych zbiera się liście (Folium Salviae) przed kwitnieniem (w maju). Można ją uprawiać w ogródku przydomowym do celów kulinarnych i leczniczych- jako przyprawę ułatwiającą trawienie i kosmetycznych – np. jako środek odkażający skórę.*

W lecznictwie ludowym szałwię stosuje się przede wszystkim jako środek na ból gardła, ból zębów, zapalenie dziąseł (odwary do płukania jamy ustnej). **
Dawniej wierzono, że szałwia palona w ognisku sobótkowym odpędza czarownicę i czary. A poświęconą w dniu Matki Bożej Zielnej szałwię chowano za strzechy by chroniła domostwo od złego.**

W XII wieku szałwia była powszechnie stosowanym ziołem. Św. Hildegarda z Bingen opisywała naturę szałwii jako ciepłą i suchą zalecała ją nawet jeść sproszkowaną na chlebie na tzw. złe soki. Leczyła szałwią nieprzyjemny zapach z ust: ‘gdy w kimś przelewa się nadmiar szkodliwych soków i flegmy lub jeśli ktoś ma cuchnący oddech, powinien ugotować szałwię w winie, odcedzić przez ściereczkę i często pić, a złe soki i flegma zostaną w nim opanowane’; artretyzm, brak apetytu, ból głowy (wraz z oregano i koprem włoskim), ból w boku, nietrzymanie moczu oraz krwawienia wewnętrzne :’Szałwia stawia bowiem opór wewnętrznej zgniliźnie soków (…)’***

Za czasów Syreniusza - polskiego słynnego lekarza i botanika - szałwia była jednym z najpopularniejszych ziół. Jak pisał w swoim Zielniku (1613) znały ją nawet dzieci. Była stosowana jako środek antyseptyczny: ‘Rany pługawe wychędaża / y goi / a krew zbytnie ie uchodzącąą zastanawia: Szalwią świeżą tłukąc / y zmieszaiąc / a na rany przykładając. Też suchą miałko utartą zasypować dobrze. Wrzody złe / sprośne / y ciało roziadaiące / wymywając ie yuchą Szałwiową / abo radniey sokiem / a prochem iey zasypując leczy y zawiera. (…) Swierzb z wstydliwych członków oddala / w winie ią warząc / y tym ie ciepło omywając.’
Chętnie była używana przez kobiety – brzemienne używały szałwii  jako antidotum na przedwczesny poród, a niepłodnym pomagała zajść w ciążę. Szałwia była stosowana na artretyzm i wszelkie bóle stawów i paraliże: ‘Artetyce y wszelakim boleściom y łamaniu w członkach / zwłaszcza z flusów flagmistych / zimnych / wielkim iest ratunkiem / tak w trunku używana /  w wodzie abo winie warzona / iak nią naparzaiąc (…) Podagrze, Chiragrze, Genagrze to iest łamaniu w nogach/ rękach/ kolanach. Szlaku abo powietrzem naruszonym. Padayące niemocy. Ust zakrzywianiu. Trzęsieniu y drzeniu ciała. Boleniu w plecach. Item Pakośnikom / to iest / w krzyżach boleniu (…) Lamaniu w stawiech/’ Używano jej także do czyszczenia zębów i wzmacniania dziąseł liściem świeżym Szałwiowym ie nacierając oraz do odkażania jamy ustnej i pozbywania się cuchnącego zapachu.
Wino Szałwiowe polecał Syreński w następujących schorzeniach: ‘Płucom zagniłym y zatkanym flegmą gęstą y lipką / tym wszystkim barzo użytecznym trunkiem bywa. Zołądek zagrzewa y wilgotności flegmiste w nim trawi. Serce mdłe posila. W wątrobie żyły zatkane otwiera / y wychędaża. (…) Głowie y mózgu zbytnie zimnemu / iest dobre / abowiem ie rozgrzewa. Powietrzem naruszonym. Zawrot głowy cierpiącym / członkom drżącym / Strętwiałym / Pokurczonym / Przeciw subetu abo szpiku / Dychawicznym / Kaszlącym.’ ****

W Ajurwedzie stosuje się szałwię np. w nagromadzeniu toksyn we krwi, gorączce i nasieniotoku.*****

Wyciągi z szałwii działają antybakteryjnie, fungistatycznie, wirusostatycznie, ściągająco, hamują wydzielanie potu i łoju. Jak podaje Henryk Różański: 'Wodne i wodno-alkoholowe wyciągi podane doustnie skutecznie leczą objawy nieżytu żołądka i jelit, hamują biegunkę. Fenolokwasy zawarte w szałwii maja właściwości antyoksydacyjne. Wyciągi alkoholowe z szałwii poprawiają samopoczucie psychiczne. Preparaty szałwiowe działają przeciwzapalnie. Szałwia wykazuje aktywność antyandrogenną i estrogenną, dlatego polecana jest w okresie przekwitania u kobiet oraz w leczeniu trądzików i łysienia na tle hiperandrogenizmu. Ze względu na hamowanie androgenów i silny wpływ przeciwzapalny nadaje się do leczenia przerostu gruczołu krokowego'.******
Napar, rozcieńczona nalewka szałwiowa zastosowane na skórę i błony śluzowe wpływają przeciwzapalnie, przeciwropnie, przeciwwysiękowo, przeciwświądowo i ściągająco. Hamują rozwój mikroorganizmów patogennych.******
Wyciągi z szałwi stosuje się w stanach zapalnych i skurczach przewodu pokarmowego; stanach zapalnych jamy ustnej, gardła, dziąseł; stanach zapalnych narządów płciowych i odbytu; stanach zapalnych skóry i oczu; przy nadmiernym poceniu się, łojotoku, łupieżu tłustym, ropniach na skórze owłosionej, trądziku. *
Przeciwwskazania: ciąża, laktacja; nowotwory pobudzane przez hormony estrogenne; zapalenie i uszkodzenie nerek.

Napar szałwiowy: 1-2 łyżki ziela lub liścia na szklankę wrzącej wody, przykryć, pozostawić na 20 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 1 szklance w przypadku nadmiernej potliwości; 4 razy dziennie po 100 ml przy nieżycie przewodu pokarmowego i górnych dróg oddechowych.
Miejscowo - do płukania co 2 godziny, do okładów i przemywania. Wywar, czyli zagotowany napar do lewatyw przy zapaleniu końcowego odcinka jelita grubego. Wywar do płukania prącia i moszny, okładów na prącie i mosznę przy stanach zapalnych i zranieniach, ropniach; do płukania pochwy i opłukiwania odbytu; wywar do okładów 15-20 minutowych na oczu przy zapaleniu spojówek, powiek, opuchnięciu przy alergii na pyłki roślin. Do płukania włosów napar lub wywar, minimum 2 razy w tygodniu, po umyciu ******
Nalewka szałwiowa: 100 g świeżego lub suchego rozdrobnionego surowca zalać 300 lub 500 ml alkoholu 40-60%, macerować 14 dni, przefiltrować. Zażywać 1-3 razy dziennie po 3-5 ml. 5 ml na 1/2 szklanki wody do płukanek, okładów i przemywania. Nierozcieńczona nalewka do pędzlowania aft, zajadów, opryszczki, owrzodzeń, zapalenie zmienionych dziąseł, ropni, do wcierania w miejsca kontuzjowane i ukąszone przez stawonogi. ******
Kąpiel szałwiowa: 100g ziela zmieszać z 25 g liści babki oraz po 25 g kwiatów lipy i rumianku.
Całość zalać 3-4 litrami wrzącej wody i odstawić pod przykryciem na 15 min. Przecedzić do wanny wypełnionej w 1/3 wodą o temperaturze 37 stopni C. Czas kąpieli 15-20 min. Po niej odpoczywać przez ok. 30-60 min. Stosować przy schorzeniach skórnych: pokrzywka, świąd, odleżyny, wysypki alergiczne, podrażnienia, zapalenie skóry. *

* Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniecki, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa 1987.
** Monika Kujawska, Łukasz Łuczaj, Joanna Sosnowska, Piotr Klepacki, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Słownik Adama Fishera, Wrocław 2016.
 *** Hildegarda z Bingen, Phisica - Uzdrawiające dzieło stworzenia - Naturalna siła oddziaływania rzeczy, © Polskie Centrum św. Hildegardy, Legnica 2014
**** D. Szymon Syreński, Zielnik Syreniusza, Tom II (księgi 337-636), Kraków 1613 - Krosno 2017.
***** Ilona Kaczmarczyk Sedlak, Zbigniew Skotnicki, Leksykon naturalnych surowców leczniczych, Kraków 2018.
****** Henryk Różański, http://rozanski.li/622/szalwia-lekarska-salvia-officinalis-l-wsplczesnie/