Chaber bławatek (Centaurea cyanus L.)

CHABER BŁAWATEK (Centaurea cyanus L.)
Jest to roślina roczna lub dwuletnia z rodziny Złożonych (Compositae), występująca w Europie i Azji. Roślina pospolita w całej Polsce, rośnie jako chwast polny. Występuje w zasiewach zbóż ozimych, na miedzach i przydrożach. Kwitnie od maja do października. Dorasta do 80 cm wys., posiada liście równowąsko- lub wąsko-lancetowate, dolne niekiedy pierzastodzielne, błękitne kwiaty rurkowate zebrane w koszyczki kwiatowe na szczycie łodygi.*
Surowcem jest kwiat chabra, który zrywa się w czerwcu tylko świeżo rozkwitły i suszy się szybko, w ciemnym miejscu rozłożone cieniutką warstwą na papierze. Surowiec po rozdrobnieniu przechowywać w światłoszczelnych opakowaniach. W kwiatach występują flawonoidy, glikozydy antocyjanowe (centauryna, cichoryna, cyjanina), sole mineralne magnezowe i manganowe, kwas askorbinowy, śluzy, garbniki i kwas kawowy.**

W średniowiecznych zapiskach i staropolskich przekazach wymieniany jest jako bławat, chaber, głowacz, modrak lub modrzeniec.***
Dawniej używano powszechnie kwiatów chabra do barwienia pisanek na niebiesko. W dzień przed Bożym Ciałem dziewczęta wiły wianki z bławatków, które po poświęceniu i zawieszeniu na zewnętrznej ścianie domu, miały chronić przed burzami, gradobiciem i piorunami. A w wigilię Św. Jana pasterze stroją rogi krów w bławatkowe wianki i prowadzą z pastwiska do wsi, żeby ochronić bydło przed czarownicami.***
W lecznictwie ludowym bławatek stosuje się głównie w chorobach oczu, ale także w chorobach kobiecych (herbatka), przy konwulsjach (odwar), przeciw bólom na piersiach (nosi się suszone i ogrzane kwiaty).**

W Zielniku Szymona Syreńskiego – polskiego lekarza i botanika z przełomu XVI i XVII wieku czytamy, że bławat ma działanie przeciwzapalne i naturę wysuszającą, dlatego był stosowany w stanach zapalnych z zaognionymi wrzodami i różnymi opuchliznami oraz do leczenia ran. ‘Wnętrznościom zbytnie rozgrzanym iest wielką ochłodą. (…) Przymioty ogniste w bolączkach y w nabrzmiałościach / wyciąga tłukąc / a przykładając. Dziwe mięso w ranach y we wrzodach trawią / maść z kwiecia oskubanego z gryszpanem / abo proch z tego oboyga uczyniwszy posypywać (…) Od przymiotu ognistego / ran / wrzodow /bolączek broni / kwiecie modre z glinką ormieńską a z różanym oleykiem / na maść zaczynić y namazować / albo plastrować. Karbunkuł abo wrzody ogniste / też y na goleniach / y na innych mieyscach ciała ochładza (…) Bolączkom y wrzodom zagniełym / plugawym y smrodliwym sok z kwiecia samego wygnieciony / w nie pusczany / użyteczny bywa. Abo prochem utłuczone / a zasypowane (…) Świeże rany sok z wielkiego Chabrku goi. Rany w uściech y wrzody tegoż modrzeńca proch goi / ciepło y często nim płocząc.’’ Syreniusz zalecał też chaber bławatek w chorobach oczu: ‘Znacznemu zapaleniu oczu z bolem wielkim / sok lekarstwem bywa po kilka kropli w niego pusczaiąc (…) Oczom zapalnym / sok abo wodka modrzeńca małego bywa ratunkiem / leiąc w nie.’ ****

Działanie. Wyciągi z chabrów działają żółciopędnie, osłaniająco, przeciwbakteryjnie, przeciwkaszlowo, przeciwzapalnie, uspokajająco, moczopędnie, lekko napotnie; regulują wypróżnienia i pobudzają krwawięnia miesiączkowe. Są stosowane w skąpomoczu, przy obrzękach, zaburzeniach trawienia, nieżycie przewodu pokarmowego, zapaleniu nerek, przeciw kaszlowi, na przeziębienie, w zapaleniu gardła, w zaparciach, bezsenności u niemowląt, w skąpych i nieregularnych krwawieniach miesiączkowych. Poleca się wyciągi z chabra w stanach zapalnych gałki ocznej i spojówek, przy zmęczeniu oczu.**

Sposób użycia:
Napar: 2 łyżki kwiatów zalać 200 ml wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić.
Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml.
Okład na oczy: na chore oczy robić okłady z naparu 3 razy dz. po 5 minut lub dłużej. Niemowlętom przemywać oczy słabym naparem chabrowym (1 łyżka na 200 ml wrzątku).**

* Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniecki, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa 1987.
** Henryk Różański, http://www.gramzdrowia.pl/arzt-henry-rozanski/herb/chaber-centaurea-compositae.html
*** Monika Kujawska, Łukasz Łuczaj, Joanna Sosnowska, Piotr Klepacki, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Słownik Adama Fishera, Wrocław 2016.
**** Szymon Syreński, Zielnik D. Symona Syrenniusa, TOM IV (Księgi 913-1246), Kraków 1613 – Krosno 2017.