Jałowiec pospolity (Juniperus communis L.)

Jałowiec pospolity (Juniperus communis L.)
Jest krzewem (rzadko niewielkim drzewem) z rodziny Cyprysowatych (Cupressaceae), dorastającym do 6 m wysokości.Występuje w Europie, Azji i Ameryce północnej. W Polsce rośnie na niżu i w dolnej strefie obszarów górskich w rzadkich lasach sosnowych. Kwitnie od czerwca do sierpnia.
Surowcem zielarskim jest owoc – szyszkojagoda – Fructus Juniperi. Owoce jałowca powinny być zbierane w fazie pełnej dojrzałości. Nie mogą być suszone w podwyższonej temperaturze, zalecana do 35 stopni C, gdyż tracą cenny olejek eteryczny.*

Ważniejsze składniki: olejek eteryczny 1-2%, garbniki katechinowe - do 5%, cukier inwertowany - 30-33%, żywice, woski - ok. 8%, goryczka juniperyna, kwas mrówkowy, octowy, jabłkowy. **

W wierzeniach ludowych jałowiec występuje jako roślina święcona w dniu Matki Bożej Zielnej, w oktawie Bożego Ciała, wchodzi w skład palmy wielkanocnej i powszechnie okadzano nim domy i bydło przeciw złym czarom. W lecznictwie ludowym stosowany był i jest na dolegliwości pęcherza moczowego i nerek, na puchlinę. Używany jest również na oczyszczenie krwi. Osnówki jałowca spożywa się na skurcze żołądka. ***

Św. Hildegarda z Bingen (1098-1079) w swojej Phisica zalecała wywar na owocu jałowca z dodatkiem miodu, octu, lukrecji i imbiru  jako napój łagodzący i zmniejszający ból klatki piersiowej, płuc, wątroby ‘bowiem dobre ciepło jagód jałowca, oczyszczone i uaktywnione podgrzaną wodą oraz zmieszane z siłą miodu, octu, lukrecji i imbiru, uspokaja zepsute soki wspomnianych dolegliwości.’ Na gorączkę zalecała gotować zielone gałązki jałowca i wykorzystywać ten wywar do kąpieli. Na dolegliwości płuc zalecała przyrządzać specjalne ziołowe wino: ‘wziąć jagody jałowca, dwa razy tyle dziewanny i dwa razy tyle bertramu co dziewanny, ugotować wszystko w czystym dobrym winie, po czym wlać do garnka. Niech włoży do niego także surowy, pokrojony na małe kawałki oman i pije to wino w umiarkowanych ilościach na czczo, jak i po jedzeniu, ponad dwa lub trzy tygodnie, aż wyzdrowieje.’****

Henryk Różański podaje: Owoc jałowca, do połowy XX wieku zawsze był popularny w medycynie oficjalnej jako środek moczopędny i przeciwobrzękowy. Za czasów Hipokratesa był używany jako środek poronny, pobudzający miesiączkowanie, ponadto do leczenia upławów i ran. Dopiero Paracelsus (1493-1541) oraz Bock (1565 r.) stosowali jałowiec do leczenia schorzeń nerek i pęcherza moczowego i jako środek „czyszczący krew”. Od tego czasu jałowiec był opisywany we wszystkich lekospisach, a potem farmakopeach. *****

Działanie według dr Henryka Różańskiego. Olejek i wyciągi z owoców jałowca pobudzają przesączanie moczu w kłębuszkach nerkowych, wzmagają ukrwienie kłębków nerkowych, w związku, z czym wzmagają wydalanie moczu, a wraz z nim kwasu moczowego i chlorku sodu. Pobudzają krążenie krwi na obwodzie i w kończynach, wzmagają akcję serca, przyśpieszają wentylacje płuc, rozszerzają oskrzela i tchawicę. Jałowiec należy do roślin fitoncydowych, czyli zawierających składniki hamujące rozwój bakterii, pierwotniaków i grzybów patogennych. Preparaty jałowca mają silne właściwości antyseptyczne, odkażające, przeciwgnilne i odwaniające. Hamują procesy fermentacji. Olejek i nalewka jałowcowa wcierane w skórę wywołują miejscowe rozgrzanie, przekrwienie, a następnie zmniejszenie odczuwania bólu. Dlatego wyciągi z jałowca od dawna były składnikiem mazideł, maści i spirytusów do nacierania w przypadku przeziębienia, reumatyzmu, artretyzmu, stanów zapalnych nerwów i mięśni.
Jałowiec zwiększa wydzielanie żółci i soku żołądkowego bogatego w kwas solny. Przyśpiesza perystaltykę jelit, wzmaga ukrwienie przewodu pokarmowego i narządów płciowych. Usprawnia wchłanianie składników pokarmowych z jelit do krwi. Działa mlekopędnie. Stosowany w większych dawkach wzmaga miesiączkowanie, a u kobiet ciężarnych wywołuje poronienie.
Wskazania: zatrzymanie elektrolitów w ustroju, skąpomocz, obrzęki, zatrucia metaboliczne, zaburzenia przemiany materii i trawienia, skąpe krwawienia miesiączkowe, upławy białe, kamica moczowa, kamica żółciowa, przewlekłe choroby skóry na tle zaburzeń metabolicznych, zakażeń i zaburzeń hormonalnych. Zewnętrznie (wcieranie olejku, nalewki): zakażenia skóry, profilaktyka grzybic, bóle stawów, kości, mięśni i nerwobóle. Olejek i nalewkę wcierać we włosy przy łysieniu. **

Jałowiec jest doskonałą przyprawą do mięsa, niektórych ryb, zup i sosów. Najlepiej rozdrabniać jałowiec tuż przed użyciem, bowiem olejek szybko ulatnia się i surowiec traci swoje walory smakowo-zapachowe oraz lecznicze.

Sposób użycia:
Napar jałowcowy: 1 łyżkę owoców jałowca rozdrobnić i zalać 1 szklanka wrzącej wody lub mleka; odstawić na 20 minut pod przykryciem. Osłodzić do smaku miodem. Pić 3-4 razy dziennie po 100-150 ml. **
Nalewka jałowcowa: 100 g owoców jałowca (suchych lub świeżych) zmielić lub rozgnieść w moździerzu, zalać 500 ml alkoholu 70%, odstawić na 14 dni, przefiltrować. Zażywać 1 raz dziennie po małym kieliszeczku przy osłabieniu, duszności, kołataniu i nerwicy serca, nerwicy żołądka, niedokwaśności, braku apetytu i zaburzeniach trawiennych. Ponadto stosować zewnętrznie do przemywania schorzeń skórnych, wcierania w skórę i we włosy.**
Olejek jałowcowy naturalny: 4 krople olejku zażywać 2-3 razy dziennie na miodzie. **
Kąpiel jałowcowa: zagotować 1kg młodych gałązek jałowca oraz garść jego owoców w 2 l wody. Po ostudzeniu przecedzić, wlać do wanny i dopełnić wodą o temperaturze 38 stopni C do 1/3 objętości. Czas kąpieli ok.15 min. Stosować w reumatyzmie, artretyzmie i wypryskach skórnych. *

UWAGA! Jałowiec stosować w dawkach przepisanych. Nie zwiększać dawek, bowiem jałowiec może zaszkodzić, a nawet spowodować zatrucie śmiertelne. Małym dzieciom i kobietom ciężarnym nie podawać. Nie stosować w przypadku krwiomoczu. W czasie laktacji nie przyjmować jałowca, bowiem jego składniki przechodzą do mleka i działają na niemowlęta (mogą wywołać uszkodzenie układu nerwowego i bolesne wzdęcia). Olejek eteryczny nierozcieńczony może spowodować oparzenie skóry. Zalecane rozcieńczenie olejku jałowcowego oliwką lub olejem migdałowym 1:1 lub 1:2. **

* Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniecki, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa 1987.
** Henryk Różański, https://rozanski.li/152/jalowiec-juniperus-w-fitoterapii/
*** Monika Kujawska, Łukasz Łuczaj, Joanna Sosnowska, Piotr Klepacki, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Słownik Adama Fishera, Wrocław 2016.
**** Hildegarda z Bingen, Phisica - Uzdrawiające dzieło stworzenia - Naturalna siła oddziaływania rzeczy, © Polskie Centrum św. Hildegardy, Legnica 2014.
***** Henryk Różański, Medycyna dawna i współczesna, https://rozanski.li/241/jalowiec-juniperus/